1. Obrzędy doroczne i święta związane z naturą
- Kolędowanie / Herody – dawne święto przesilenia zimowego i noworocznych życzeń urodzaju (przebierańcy, śpiewy, zabawy). Praktykowane nadal w niektórych miejscowościach regionu Beskidów.
- Topienie Marzanny – symbol śmierci zimy i odrodzenia przyrody; kult bogini Marzanny (nie do końca wiadomo czy taka istniała). Początkiem wiosny kukłę ze słomy ubraną po kobiecemu wynoszono z wioski i topiono w rzece lub palono na stosie. Dzisiaj głównie impreza dla dzieci.
- Sobótki / Noc Kupały – święto ognia, wody, płodności i słońca; magia oczyszczająca. Noc ognisk, tańców, puszczania wianków, skoków przez płomienie i szukania kwiatu paproci. Obecnie świętowane w formie festynów.
- Dożynki – słowiańskie święto plonów i urodzaju. Uroczyste dziękczynienie po żniwach (niesienie wieńca z kłosów, śpiewy itp.). Współcześnie: integracja wiejskiej społeczności, msza dziękczynna.
2. Zwyczaje rolnicze i pasterskie
- Redyk – magia ochronna; kult ognia oraz roślin. Uroczyste wyjście owiec na hale (wiosna) i ich powrót (jesień). W przeszłości okadzanie zwierząt ziołami (jałowiec, bylica), aby chronić je przed „urokiem”. Współcześnie praktykowane głównie w formie folklorystycznych pokazów pasterskich.
- Odpędzanie burzy – związane z wiarą w demony burzy (Perun, Południce, Chmurniki). Gwizdanie, bicie w dzwonki, stawianie gałęzi jałowca na progach lub krzyży z leszczyny. Obecnie sporadycznie stosowane w odległych przysiółkach.
- Zaklinanie urodzaju – kult ognia i ziemi; magia agrarna. Wiosną posypywano pola popiołem z ogniska sobótkowego, co miało przynieść obfite plony. Zwyczaj symboliczny, praktycznie już wygasły.
3. Magia ochronna i lecznicza
- Ziołolecznictwo i święcenie ziół (Matki Boskiej Zielnej) – pierwotnie związane z kultem Matki Ziemi. W Beskidach powszechne było zbieranie „mocnych” ziół w określone dni dla ochrony przed chorobami i piorunami. Święcenie bukietów z 7–9 gatunków roślin (m.in. bylica, jałowiec oraz dziurawiec); przechowywanie ich w domu przez rok i/lub w oborze nad inwentarzem. Zwyczaj do dziś silnie zakorzeniony w kulturze beskidzkiej.
- „Przecinanie uroków” – nawiązanie do słowiańskiego zaklinania i lecznictwa ludowego. Rytuały mające usunąć chorobę lub pecha, wykonywane przez starsze kobiety (np. szeptuchy). Do dzisiaj sporadycznie praktykowane w odosobnionych wsiach.
4. Obrzędy przejścia
- Wesele góralskie – rytuał przejścia kobiety w stan zamężny; kult płodności. Choć mocno schrystianizowane, wciąż zawiera elementy pogańskie: oczepiny jako symbol zmiany panny w mężatkę, specjalne pieśni życzące płodności, błogosławieństwo chlebem i solą. Współcześnie w postaci folklorystycznych wesel rodzinnych.
- Pogrzebowe zwyczaje ochronne – związane z wiarą w dusze powracające (wąpierze, strzygi). Np. wkładanie do trumny specjalnych przedmiotów czy zasypywanie jej pierwszą garścią ziemi z progu domu, aby „zmarły nie wrócił”. Obecne głównie w pamięci starszego pokolenia.
srebrni.pl 