Beskidy i Podbeskidzie, obszary dziś kojarzone z malowniczymi krajobrazami oraz turystyką, kryją w sobie także niezwykle bogatą historię. Jednym z jej istotnych wątków są ślady obecności dawnych Słowian, którzy już od wczesnego średniowiecza zamieszkiwali te tereny.
O obecności słowiańskich wspólnot świadczą m.in. pozostałości grodzisk obronnych, kurhanów czy osad, które można odnaleźć w wielu punktach Podbeskidzia. Archeolodzy odkrywają tu liczne świadectwa życia dawnych społeczności – fragmenty ceramiki użytkowej i zdobionej, żelazne noże, sierpy, gwoździe, elementy uzbrojenia, jak również ozdoby z brązu oraz srebra. Znaleziska te wskazują nie tylko na wysoki poziom umiejętności rzemieślniczych, ale także na bogactwo codziennej kultury materialnej. W niektórych formacjach widoczne są ślady nawiązujące do dawnych obrzędów religijnych. W ten sposób grodziska łączyły w sobie funkcje mieszkalne, obronne, handlowe i sakralne, będąc prawdziwym centrum życia dawnych Słowian.
Grodziska słowiańskie są jednym z najważniejszych śladów wczesnośredniowiecznego osadnictwa na ziemiach polskich. Były to zwykle niewielkie, mocno ufortyfikowane osiedla o kształcie kolistym, zakładane od VII do XI wieku. Ich charakterystyczne cechy to:
1. Lokalizacja
- Najczęściej na wzgórzach, w zakolach rzek, na cyplach czy w pobliżu mokradeł – miejsca naturalnie trudnodostępne, lecz z dojściem do pitnej wody. (Okolice wybudowanych grodzisk były bezleśnie, gdyż całe pobliskie drewno szło na ich budowę).
- Często w sąsiedztwie szlaków handlowych i przepraw przez rzeki, co sprzyjało nawiązywaniu kontaktów z przejezdnymi.
2. Układ przestrzenny
- Centralna część: majdan – otwarta przestrzeń, gdzie znajdowały się domy, warsztaty i miejsca zgromadzeń.
- Otoczone wałami ziemnymi, często wzmacnianymi drewnianą konstrukcją.
- Czasem dodatkowe podgrodzie – osiedle otwarte dla rzemieślników i ludności zależnej.
3. Fortyfikacje
- Wały ziemne wysokie nawet na kilkanaście metrów, zbudowane w systemie skrzyniowym, przekładkowym lub hakowym.
- Palisady i drewniane wieże strażnicze na szczycie wałów.
- Fosy lub stawy u podnóża wałów.
4. Zabudowa
- Chaty drewniane, półziemianki lub konstrukcje zrębowe.
- Piece i paleniska wewnątrz budynków.
- Często gęsta, dość regularna (szeregowa) zabudowa wewnątrz majdanów.
5. Funkcje
- Ośrodki obronne i schronienie dla okolicznej ludności w razie zagrożenia.
- Miejsca władzy lokalnych elit – książąt, możnych lub wiejskich starszyzn.
- Czasami ośrodki kultu – w niektórych grodziskach znajdowano ślady miejsc obrzędowych.
- Centra handlu i rzemiosła.
- Miejsca przetrzymywania jeńców przeznaczonych na handel niewolnikami.
6. Zasięg chronologiczny i geograficzny
- Najwięcej grodzisk powstawało w okresie od IX do XI wieku.
- Występowały niemal w całej Polsce, także w Beskidach i na Podbeskidziu (choć tu raczej mniejsze, lokalne ośrodki).
Obecnie pozostałości wielu grodzisk są już mało widoczne. Można je rozpoznać jako owalne lub koliste wyniesienia z zachowanymi wałami ziemnymi, często porośnięte lasem.
srebrni.pl 